5 – Weer op weg

 

Tot inkeer gebracht door het vertrek van zijn vrouw en eenzaam zonder zijn dierbare kinderen, verzocht Peter von Hahn haar dringend terug te komen. Algauw hervatten ze hun gezamenlijk leven en trokken ze van het ene garnizoen naar het andere.

Poltava was de eerste plaats waar het gezin zich vestigde; ze bleven daar langer dan gebruikelijk. Hier werden de taken van de moeder enorm verlicht toen een gouvernante, Antonia Kühlwein, aanbood de zorg voor de kinderen op zich te nemen. Ze bleef jarenlang bij het gezin als onderwijzeres en geliefde kameraad. Helena Andrejevna zette de pianolessen aan haar oudste dochter voort; later werden er beroepsleraren aangenomen, want de leerling blonk uit in muziek. Helena Andrejevna had een prachtige stem. ’s Avonds speelde ze vaak piano en zong ze favoriete volksliedjes van Rusland, terwijl Antonia de kinderen leerde dansen. Het was een vrolijke tijd en verschafte de kinderen kostbare herinneringen aan hun jeugd.⁴²

Gelukkig werd veel van wat er gebeurde in de jaren dat de kinderen opgroeiden, op schrift gesteld door Vera, de jongere zuster van Helena Petrovna. Toen ze tien jaar was, begon ze een dagboek bij te houden en reconstrueerde de voorafgaande jaren terwijl die nog vers in het geheugen lagen.⁴³ Haar dagboeken vormden de grondslag voor twee autobiografieën, Toen ik klein was en Mijn jongemeisjesjaren. Beide zijn ten behoeve van deze biografie in het Engels vertaald, omdat ze nuttige informatie bevatten over Helena Petrovna’s activiteiten en het lot van het gezin als geheel. Later, toen de zusters volwassen waren, bleef Vera over Helena schrijven ‘als een vrouw met haar goede en slechte kanten’. Hoewel ze ‘haar vurig liefhad, was ze niet geneigd haar betekenis te overschatten’. Ze ‘was niet tegen haar leringen gekant, maar werd ook niet zo meegesleept dat ze de idealen en hogere waarheden van het christendom zou vergeten, in het licht waarvan’, geloofde ze, ‘alle verheven en morele leringen van de oudheid waren verzwolgen’.⁴⁴

Vera werd een bekende schrijfster. Haar verhalen voor jonge mensen hebben verschillende generaties Russische kinderen geïnspireerd, zoals de boeken van Louise May Alcott de Amerikaanse jeugd boeiden. Zoals vermeld in de Londense Review of Reviews schreef Vera ook voor volwassenen; haar werk omvat twaalf romans, zestig verhalen, twee toneelstukken – een tragedie en een blijspel, die beide werden bekroond door de Nieuwe Russische Universiteit – en ‘boeken voor het volk’ die in alle dorpshuizen van het land werden gelezen.⁴⁵ Ze schreef onder de naam Vera Zjelikovsky, de achternaam van haar tweede echtgenoot.

In de periode dat ze in Poltava woonde, was Vera pas twee jaar. Ze haalde zich die tijd weer voor de geest in Toen ik klein was, waarin ze schreef:

Ik herinner me dat mama vaak ziek was en, als ze gezond was, urenlang achter haar groen bedrukte katoenen kamerscherm zat te schrijven. De ruimte achter het scherm werd ‘mama’s studeerkamer’ genoemd en ik noch mijn oudere zuster Ljolja durfde ooit iets aan te raken in deze hoek, die door slechts een gordijn van de kinderkamer was afgescheiden. We wisten niet waaraan mama werkte als ze daar haar dagen doorbracht. Het enige wat we wisten, was dat ze iets aan het schrijven was.

Toen Vera zes was, hoorde ze tot haar verbazing van Antonia dat haar moeder boeken schreef en dat deze eerst als feuilleton in een tijdschrift verschenen, samen met de geschriften van andere schrijvers die voor hun bijdragen werden betaald.

‘Wordt mama ook betaald?’ vroeg Vera.

‘Ja, veel geld. Ze gebruikt het geld om het salaris van de gouvernantes en leraren te betalen en om boeken te kopen die zijzelf of wij nodig hebben.’

‘Betaalt ze jou ook?’

‘Nee’, antwoordde Antonia, ‘ze betaalt mij niets. Ik krijg geld van de tsaar en woon bij jouw familie alleen omdat ik meer van je moeder houd dan van wie ook ter wereld.’

Hoe Antonia geld van de tsaar ontving, is een Assepoestersprookje dat treuriger is dan het klassieke verhaal van die naam. Het geluk lachte haar uiteindelijk toe toen ze werd toegelaten tot het Katharina-instituut in St. Petersburg, dat door Katharina de Grote werd gesticht voor dochters van welgestelde families. Antonia was cum laude afgestudeerd en bij de ceremonie bood tsaar Nikolaas I haar een gouden medaille aan. Toen hij informeerde naar haar familie en hoorde dat ze die niet had, liet hij haar kiezen uit twee mogelijkheden. Ze kon beschermelinge van de school worden, of een jaargeld van hem ontvangen voor de rest van haar leven. Ze koos het laatste omdat ze graag iets van de wereld wilde zien.⁴⁶

* * *

Het legeronderdeel van Peter trok van Poltava naar andere delen van de Oekraïne. In het voorjaar van 1839 ging zijn ziekelijke vrouw met de kinderen naar Odessa voor een mineraalwaterkuur. Terwijl ze daar was, liet Helena Andrejevna een lang gekoesterd plan in vervulling gaan, namelijk een gouvernante te zoeken om haar kinderen Engels te leren – een taal die ze absoluut noodzakelijk vond voor een goede opvoeding. Maar wie zou het gezin op zijn reizen naar eenzame en verlaten oorden willen vergezellen? Augusta Jeffers, een jonge vrouw uit Yorkshire, stemde erin toe ‘alle ongemakken van het reizen te verdragen’ en ‘altijd’ bij de familie te blijven. Toen juffrouw Jeffers na een aantal jaren vertrok, werd een verrussischt Engels meisje aangenomen opdat de kinderen hun Engels niet zouden vergeten.⁴⁷

 

---

HPB: Het bijzondere leven en de invloed van Helena Blavatsky, blz. 16-18

© 2008  Theosophical University Press Agency
Daal en Bergselaan 68, 2565 AG Den Haag

---