Trainen en beheersen van onze gedachten
Gerhard Fischer
Het vormen van ideeën is wezenlijk voor het leven en de menselijke ontwikkeling. Gedachten zijn van fundamentele betekenis als oorsprong van alle dingen, volgens de uitspraak, ‘Je wordt wat je denkt’. Wat is een gedachte? Het is een bezielde energie, een feitelijk wezen, met standvastigheid, innerlijke samenhang, en leven. In een van de mahatma-brieven staat:
iedere gedachte van de mens gaat, na te zijn ontwikkeld, over naar de innerlijke wereld en wordt een actieve entiteit door zich te verbinden – we zouden het samengroeien kunnen noemen – met een elementaal; dat wil zeggen met een van de halfintelligente krachten van de natuurrijken. Gedurende een langere of kortere periode evenredig aan de oorspronkelijke intensiteit van de hersenactiviteit die haar heeft voortgebracht, blijft ze bestaan als een actieve intelligentie, een schepsel dat door het denken is verwekt. Zo blijft een goede gedachte bestaan als een actieve weldadige kracht; een kwade gedachte als een boosaardige demon. En zo bevolkt de mens voortdurend zijn stroom in de ruimte met een eigen wereld, vol van het kroost van zijn fantasieën, verlangens, impulsen en hartstochten, . . .
– Gecombineerde chronologie, blz. 35
Na de dood wordt de schepper van deze gedachten heel natuurlijk aangetrokken tot de schepping en haar schepselen, zoals gebeurt in Bulwer-Lyttons roman Zanoni. De ‘wachter op de drempel’ die daarin wordt genoemd is niet meer dan het fantoom dat wordt gevormd door onze gedachten en emoties, die wij moeten overwinnen op de drempel van hogere gebieden en werelden. Dit verwijst naar de problemen die zogenaamde occultisten ondervinden die in geestelijke werelden trachten door te dringen.
Het patroon van onze gedachten schept ons karma, dat zich in deze volgorde ontwikkelt: een gedachte of idee wordt gevolgd door een handeling; uit handelen ontstaat een gewoonte; uit gewoonte vormt zich een karakter; uit karakter ontstaat een lotsbestemming, een passend karma. In Instruction No. 5 van haar Esoterische Sectie beschrijft H.P. Blavatsky het proces op deze wijze:
Gedachte ontstaat vóór verlangen. De gedachte werkt in op het brein, het lagere manas is daarvan het instrument; het brein werkt in op de lichamelijke organen, en dan ontwaakt het verlangen. De lichamelijke organen worden niet door een stimulans van buitenaf geprikkeld, maar door het brein waarin een gedachte is afgedrukt. Daarom moet verkeerd denken worden overwonnen voordat het verlangen tot zwijgen kan worden gebracht. . . .
De studerende moet daarom zijn gedachten bewaken, en ze beschouwen als de voortbrengers van handelingen. Vijf minuten denkwerk kan het werk van vijf jaar ongedaan maken. En hoewel het werk van vijf jaar de tweede keer sneller kan worden doorlopen dan de eerste, is er toch tijd verloren.
– H.P. Blavatsky Collected Writings 12:692-3
In Een toelichting op de Geheime Leer (blz. 123) doet HPB nog een opmerkelijke uitspraak: ‘Esoterisch gezien, is het denken meer verantwoordelijk en strafbaar dan de daad. Maar exoterisch is het precies omgekeerd. Daarom wordt in de gewone menselijke wetgeving een misdaad strenger gestraft dan de gedachte daaraan of de intentie daartoe, d.w.z. de dreiging ermee, terwijl karmisch het tegenovergestelde het geval is’.
Dit geeft ons heel wat stof om over na te denken en een goede reden om positief te denken. Als we de gangbare discussie overdenken over het gevaar voor het immuunsysteem van de aarde, dan is deze uitspraak er een aanwijzing voor dat niet alleen het fysieke ‘immuunsysteem’ van de aarde versterkt en gezond gehouden dient te worden, maar ook haar psychische en mentale immuunsysteem. De gedachteatmosfeer en de astrale wereld, die mensen bevolken met afschuwelijke, vijandige, en slechte gedachten en beelden – kortom, met mentale vervuiling – moet worden gezuiverd. Hier moeten we een beroep doen op de media, vooral de televisie; veel van wat onze knusse woningen binnenkomt door de televisie, met economische bedoelingen, tast de astrale atmosfeer aan door de gedachten en gevoelens van maar al te passieve mensen, en belooft niets goeds voor de aarde en haar bewoners. De reactie van karma is er al: we horen dagelijks over toenemend geweld, oorlogen en catastrofen. Omdat elke gedachte, impuls en emotie wordt opgetekend in de substantie van het astrale licht, de zogeheten akasische optekeningen, gaat het hier om het universele geheugen.
Hoe kunnen wij onze gedachten trainen? Zij die zich gemakkelijk laten storen door andere mensen, situaties, het lot, of karma, en die antipathie koesteren, denken meestal dat anderen verantwoordelijk zijn, hetzij ouders, kinderen, leraren, buren, of de maatschappij – misschien zelfs de goden. Zij zoeken de oorzaken zelden in zichzelf. Wij weten allemaal heel goed wat anderen zouden moeten doen of laten; terwijl toch al die tijd de oorzaken voor deze houding in onszelf zitten. Maar als we de moeite nemen onze denkgewoonten te onderzoeken, en waarom we door anderen worden beïnvloed, ontdekken we dat zelfs als onze aversie voor één persoon gemakkelijk onder controle kan worden gebracht door het beheersen van onze gedachten, al gauw een ander zijn plaats inneemt waarbij onze afkeer al even hevig is als tevoren. Dit toont aan dat het werkelijke probleem in onze individuele gedachtewereld ligt. Verbetering treedt op als we er voortdurend aan worden herinnerd dat onplezierige en kleingeestige gewoonten en gedragingen van anderen alleen maar onze eigen onaangename en verkeerde gedachten en ideeën onthullen. Wij moeten beginnen met onze eigen denkwereld te veranderen. Dan zullen we vrij en onafhankelijk zijn. Bij die onafhankelijkheid hoeven we geen onvriendelijke gedachten over anderen te koesteren, zelfs als zij ernstige fouten maken of onrechtvaardig handelen. We zullen nog altijd onaangename omstandigheden en toestanden meemaken, maar die zullen ons niet deprimeren, omdat we hebben geleerd ons denken op orde te houden.
Hoe kunnen we onze gedachten beheersen – dat wil zeggen, vormen? De Boeddha gaf als favoriete lering dit voorschrift aan zijn discipelen:
Wanneer slechte en onwaardige gedachten in het denken opkomen, beelden van zinnelijke lust, haat en waanzinnige verliefdheid, moet de discipel uit deze gedachten andere gedachten en waardige beelden afleiden. Als hij op die manier andere en waardige beelden in zijn denken oproept, zullen de onwaardige gedachten, de beelden van wellust, haat en dweperij verdwijnen; en doordat hij ze heeft overwonnen is zijn innerlijk stabiel geworden, vredig, één geworden en sterk.
– Majjhima Nikaya
Wij moeten daarom voortdurend proberen het tegenovergestelde te denken van elke negatieve gedachte die tot ons komt. Dit is heel moeilijk, maar het regelmatig herhalen van een creatieve gedachte, idee, opvatting of beeld maakt deze effectiever – zoals de waterdruppel de steen uitholt – totdat het een spirituele en vanzelfsprekende handeling wordt. Een eenmaal gekoesterde gedachte kan nooit worden teruggeroepen, maar ze hoeft niet eeuwig met ons verbonden te blijven. Als we na een negatieve impuls aan edele dingen denken, dan verzachten we tot op zekere hoogte het kwaad dat onze verkeerde gedachten veroorzaakte, want de kracht van het denken kan de machtigste verschijnselen teweegbrengen.
We weten allemaal hoe moeilijk het is om lage gedachten te weerstaan, maar hoe uiterst gemakkelijk het wordt als welwillende, geestelijke gedachten een leidende rol gaan spelen. Iemand zei eens: ‘Ik kan niet verhinderen dat de vogels boven mijn hoofd vliegen, maar ik kan voorkomen dat ze een nest in mijn haar bouwen.’ Elk moment moet ieder mens vormgeven aan zijn of haar lot door het beheersen van het denken. Natuurlijk kunnen we deze zelfreiniging van gedachten en verbeelding niet in één leven tot stand brengen. Geen gedachte kan verborgen blijven voor de hogere wet, en er is geen ontkomen aan herhaalde wedergeboorten tot we door vallen en opstaan beginnen te leren. Er moet een transformatieproces plaatsvinden dat de lagere gedachten en denkbeelden omzet in krachtig hoger denken, zodat een nieuw en schitterend perspectief aan ons innerlijk oog wordt onthuld, en onze fouten dienstbaar worden gemaakt aan onze hogere ontwikkeling. Dit is het trainen en beheersen van onze gedachten.