Hedendaagse apostelen en pseudomessiassen
[‘Modern apostles and pseudo-messiahs’, Lucifer, juli 1890, blz. 379-83; CW 12:256-62]
Er is voor zover we ons herinneren waarschijnlijk nooit een periode geweest die meer ‘heilige roepingen’ en geloofsverkondigers heeft voortgebracht dan de huidige. Deze trend lijkt zo’n honderd jaar geleden te zijn begonnen. Vóór die tijd zou het gevaarlijk zijn geweest om die dingen te beweren die nu gebruikelijk zijn. Maar de profeten in die vroegere tijd waren dun gezaaid vergeleken met deze tijd waarin ze legio zijn.
Van een of twee was de invloed groot; van anderen, met opvattingen die gevaarlijk veel leken op een veel voorkomende vorm van waanzin – vrijwel nihil. Iedereen zal een groot verschil zien tussen Ann Lee, die op dit moment een groot aantal volgelingen heeft, en Joanna Southcote, van wie de hallucinatie langgeleden, en in haar eigen tijd, rationeel denkende mensen deed glimlachen. De eerbiedwaardige shaker-dame1, de ‘vrouw’ van Openbaring 12, onderwees enkele waarheden naast verwarde ideeën over de praktische toepassing ervan. In een nogal losbandige tijd kwam zij tenminste met een ideaal van een zuivere manier van leven dat altijd een beroep doet op de spirituele aard en aspiraties van de mens.
1. Noot vert.: Ann Lee (1736-1784), stichtster van de shakers.
Daarna volgde een periode van moreel verval in de messiaanse opvattingen en activiteiten. De polygamie die werd onderwezen en beoefend door Joseph Smith en Brigham Young is een van de vreemdste kenmerken van een moderne openbaring of zogenaamde religie. Deze leiders van de blinden waren beiden voorbeelden van geloofsijver en martelaarschap – de een zonder kennis, en de ander erger dan nutteloos. Het voorspelde meer losbandige profeten, en meer rampzalige gebeurtenissen.
Met de verspreiding van de cultus van het spiritisme is de messias-manie enorm toegenomen, en zowel mannen als vrouwen werden in de maalstroom ervan getrokken. Als er een sterk verlangen bestaat om op een of andere manier het religieuze of sociale aspect van de wereld te hervormen, een persoonlijke verontwaardiging over sommige van haar aspecten, en een geloof in visioenen en boodschappen, dan stond de uitkomst vast: de ‘messias’ verscheen met een universeel wondermiddel voor de kwalen van de mensheid. Als hij (heel vaak zij) hierop geen aanspraak maakte, werd het voor hem gedaan. Talloze mensen werden meegesleept door de magnetische kracht, de welsprekendheid, de moed, die ene gedachte van de tijdelijke apostel, en accepteerden hem of haar, om heel uiteenlopende redenen, als de profeet van het uur en van alle tijden.
Victoria Woodhull was hevig verontwaardigd over de onderworpenheid van de vrouw in het huwelijk en stond op om vrijheid te verkondigen. De intense krachten in en rondom haar weerstonden belediging, laster, en bedreigingen. Wat ze precies heeft gezegd, of wat zijzelf bedoelde, is nu niet gemakkelijk te achterhalen. Als ze in feite vrije liefde predikte, predikte ze slechts de verdoemenis van de vrouw. Als ze alleen maar maatschappelijke maskers wegnam, en witgepleisterde graven plunderde,1 deed ze de mensheid een dienst. De mens is tot zo’n stoffelijk niveau afgedaald dat het onmogelijk is de seksuele begeerte te onderdrukken – maar de verheerlijking ervan betekent ongetwijfeld zijn ondergang.
1. Noot vert.: Symbolisch voor het ontmaskeren van huichelaars. Vergelijk Mattheus 23:27.
Sommigen zagen in haar leringen een vorm van vrijheid waarnaar hun eigen sympathieën en verlangens uitgingen, en hun zwakheden en dwaasheden hebben voorgoed de genadeslag gegeven aan elke echte of ingebeelde leer over de vrije liefde, door wie ook verkondigd. Victoria Woodhull werd zwijgzaam, en haar meest recente interpretaties van de Hof van Eden en de zondeval waarmee ze de stilte heeft verbroken, komen wat waarheid en duidelijkheid betreft zelfs niet in de buurt van Laurence Oliphants flarden van inspiratie met betrekking tot de betekenis van sommige oude allegorieën in het boek Genesis. Hoewel hij niet inzag dat de filosofie van reïncarnatie – met haar onweerlegbare logica – de sleutel tot het leven van de mens bevat, gaf hij enkele treffende glimpen van de waarheid in zijn Scientific Religion.
Toch moeten we erkennen wat we aan Victoria Woodhull te danken hebben. Ze was een invloedrijke figuur in het land, en nadat ze was verschenen, en het denken van slome mensen had wakker geschud, werd het mogelijk om over het maatschappelijke vraagstuk en zijn enorme problemen te spreken en te schrijven. Door zoveel gemeende en geveinsde onzin begon men naar een beetje wijsheid te luisteren.
Hierna traden in het spiritisme talloze kleinere lichten naar voren. Sommigen pleitten openlijk voor seksuele vrijheid, en werden omringd door invloeden van de gevaarlijkste soort. De vrede en het geluk van veel gezinnen werden vernietigd door deze leringen, om nooit meer terug te keren. Ze verwoestten de zwakken en onvoorzichtigen, die vele uren van wanhoop oogstten, en die door de wereld ten onrechte als verdorvenen werden beschouwd. De kruistocht tegen deze duidelijk zichtbare gevaren van het spiritisme werd ten slotte hevig, maar ook al nam men er in het openbaar afstand van – een gemeenschap zoals Oneida Creek zou nooit populair kunnen worden! – het verborgen gif kruipt door slinkse kanalen, en is een van de eerste strikken waarvoor een mediamieke geïnteresseerde in het spiritisme moet oppassen. ‘Vrije liefde’ zou de wereld verlossen, intussen is ze een schande geworden.
Er is een ongeschreven geschiedenis in het spiritisme, die geen van haar slimme verdedigers ooit zal vastleggen. Sommige van zijn nieuwste messiassen en hun aanspraken worden genegeerd, en hun namen worden nauwelijks genoemd, maar we horen niets over het broeikasproces waardoor hun abnormale toestand werd voortgebracht. Sommigen van hen zijn in feite slachtoffers van hun geloof – mensen die als ze hun moed en het geloof op een beter doel hadden gericht een blijvende overwinning zouden hebben behaald. En sommigen van hen zijn dwaze draaikolken waarin de onervarenen uiteindelijk worden verzwolgen.
De verheerlijking van begeerte – en de mens heeft de eeuwigdurende behoefte om van de bittere vrucht daarvan verlost te worden – is het zekerste teken van morele ontaarding. Vrijheid om lief te hebben op basis van onze zintuigen is de grootste slavernij. Vanaf het begin heeft de natuur die weg omringd met ziekte en dood. Hoe ongelukkig talloze huwelijken ook zijn, hoe miserabel de door de mens gemaakte wetten die het huwelijk op het laagste gebied plaatsen ook zijn, de verlossing door vrije liefde is een nieuwe influistering van de slang in het oor van de hedendaagse Eva.
Niemand ontkent dat het spiritisme aspecten heeft die in sommige opzichten nuttig zijn geweest. Hiermee hebben we echter niets te maken. We wijzen nu op de manier waarop het een veel voorkomende illusie heeft versterkt.
De beweringen over de voorspellingen voor het jaar 1881, de twee getuigen, en de vrouw bekleed met de zon, zijn zo gevarieerd en divers dat men zich in een groep veiliger voelt. Een goed begrip van de kabbalistische allegorie, en de symbolische gangen en kamers van de Grote Piramide, zou deze ideeën onmiddellijk verjagen en deze verlichte gedachten duidelijk maken. Om de witte stralen van de waarheid te kunnen onderscheiden van de invloeden vanuit de astrale sfeer, vereist een training die gewone mediums, of ze zich nu spiritisten noemen of niet, niet hebben gevolgd. Onwetendheid maakt vrijmoedig, en de zwakken zullen de vrijmoedigen altijd aanbidden.
Sommige van deze apostelen keuren zowel spiritisme als theosofie af; sommigen aanvaarden laatstgenoemde, maar verweven haar dan tot een eigen versie; en sommigen zijn blijkbaar onafhankelijk van enige andere cultus naar voren gekomen, door de kracht van hun eigen of andermans overtuiging.
Niemand kan twijfelen aan het poëtische karakter van de inspiratie van Thomas Lake Harris. Hij had een goed verstand en hart voor poëzie. Als hij geen grote aanspraken had gemaakt, zou hij minstens als een man met literaire kwaliteiten worden beschouwd, en een hervormer met wie andere hervormers de hand zouden willen schudden. Zijn gedicht over de vrouw1 moet weerklank vinden in ieder nadenkend mens. Maar door zich een persoonlijk voorrecht en gezag over anderen aan te matigen, en door zijn ‘vrije liefde theorieën’, is hij op een kale kust gestrand.
1. Star-flowers: A Poem of the Woman’s Mystery.
Er is in de Verenigde Staten iemand die zich een reïncarnatie van Boeddha noemt, en ook iemand die verklaart een reïncarnatie van Christus te zijn. Beiden hebben volgelingen; beiden werden geïnterviewd en spraken naar beste kunnen. Zij en anderen zoals zij hebben wonderbaarlijke inzichten, verlichtende gedachten, kennis die niet algemeen is, gekregen, en hebben dingen ervaren die op een bijzondere manier hun uiteindelijke bestemming aangeven. Er wordt zelfs hier en daar gefluisterd over bovennatuurlijke geboorten. Maar ze beschikten niet over het helderziende oog dat deze feiten in het juiste perspectief kon zien, en ze op de juiste manier kon interpreteren. Koningen en potentaten verschijnen, en dromers van dromen, maar er is nooit een profeet of Daniël in hun midden. En het resultaat is droevig om te zien, want ieder van hen lijkt de kroon op zijn eigen hoofd te zetten.
Alleen al omdat de theosofie de waarheid en de leugen van deze paranormale ervaringen, openbaringen, of misleidingen, al naar het geval, duidelijk aan de mensen heeft voorgelegd, en de achterliggende principes ervan heeft verklaard, is men haar dankbaarheid verschuldigd. Ze gaf aan dat de mens zich tot een hoogte kan ontwikkelen – en bewees dit onmiskenbaar aan een aantal personen – die alle krachten of vermogens van een geïnspireerd medium dat zichzelf misschien als boodschapper voor de hele wereld ziet, te boven gaat. Ze plaatste persoonlijke zuiverheid op een niveau waaraan 90% van deze verkondigers met hun aanspraken niet kon voldoen, en toonde aan dat zo’n voorwaarde van zuiverheid, die elke populaire opvatting daarover ver overstijgt, de absolute en noodzakelijke basis was voor spiritueel inzicht en resultaat.
Ze sloeg de bodem weg onder de voeten van die arme mannen en vrouwen die hadden geluisterd naar de zogenaamde boodschappen van engelen, dat ze de uitverkorenen van de hemel waren, en wereldomvattende taken moesten volbrengen. De Jeanne d’Arcs, de christussen, de boeddha’s, de Michaels, werden door de theosofie waarheden voorgehouden waarvan ze nog nooit hadden gedroomd, en gaven die ze nooit hadden bezeten en die in stilte en met machtige kracht werden aangewend door mensen van wie de geschiedenis zelfs de namen niet kent, en die alleen door geheime discipelen, of hun collega’s, werden herkend. Deze enthousiaste hervormers werd iets hogers dan roem voor ogen gesteld: en dat was waarheid. Iets hogers dan de zuiverste vereniging tussen een man en een vrouw in de diepste spirituele genegenheid, werd getoond; het was de onsterfelijke vereniging van de ziel van de mens met God.
Overal waar theosofie bekend wordt, is het onmogelijk voor de misleiden om anderen op een dwaalspoor te brengen, of om de misleiden te volgen. Ze ontsluit een nieuwe weg, een vergeten filosofie die door de eeuwen heen heeft bestaan, een kennis over de psychische aard van de mens, die de werkelijke status onthult van zowel de katholieke heilige als het spiritistische medium dat door de kerk wordt veroordeeld. Ze brengt hervormers samen, werpt licht op hun pad, en leert hun hoe ze het meest doeltreffend een gewenst doel kunnen nastreven, maar verbiedt ieder van hen een kroon of scepter aan te nemen, en verlost hen evenzeer van een zinloze doornenkroon. Hypnotiserende en astrale invloeden trekken zich terug, en de hemel wordt helder genoeg voor een hoger licht. Ze brengt het ‘Zie hier en zie daar!’ tot zwijgen, en verklaart dat de christus, evenals het koninkrijk van de hemel, binnenin ons is. Ze beschermt en benut in ieder mens elke aspiratie en kwaliteit om de mensheid te dienen, en toont hem hoe hij dit kan doen. Ze werpt het duizelingwekkende voetstuk omver, en zorgt ervoor dat de mens met beide benen op de grond komt te staan. Daarom is ze op deze manier, en in alle andere opzichten, de beste verlosser en redder van onze tijd.
Het opsommen van de verschillende ‘messiassen’ en hun opvattingen en werken zou boekdelen vullen. Het is niet nodig. Als aanspraken met elkaar in strijd zijn, kunnen ze natuurlijk niet allemaal waar zijn. Sommigen hebben minder grote misvattingen onderwezen dan anderen. Dat is bijna het enige verschil. En sommigen hebben verfijnde vermogens in gevaar gebracht en verlamd, omdat ze werden geleid door iets wat ze niet begrepen.
Naast theosofen kunnen rationeel denkende mensen van één ding zeker zijn. En dat is dat dienstbaarheid aan de mensheid voor haar genoeg beloning is, en dat holle vaten het hardst klinken. Als men iets weet over de filosofie van het leven, over het vermogen van de mens om misstanden recht te zetten en anderen te onderwijzen, als men begrijpt hoe men zich een weg kan banen door de ingewikkelde doolhof van het bestaan op deze aardbol, en als men iets van blijvend en spiritueel nut tot stand brengt, dan vernietigt men daarmee elk verlangen of elke gedachte om zich voor te doen als een door de hemel gezonden verlosser van mensen.
Door een klein beetje zelfkennis zien we namelijk in dat we werkelijk gelijkwaardig zijn, en dit is democratischer dan de meeste ultraradicalen kunnen verlangen. In de beste praktische hervormers van de uiterlijke misstanden die we hebben gekend, zoals slavernij, beroving van de rechten van de vrouw, gewettigde tirannie, onderdrukking van de armen, is het nooit opgekomen om zich als messias voor te doen. Eer, die als zodanig waardeloos is, vergezelde hen ongevraagd, want aan de vruchten kent men de boom, en tot op de huidige dag ‘volgen hun werken hen’. Op de ziel die zich opoffert voor anderen zijn deze edele woorden van de dichter steeds meer van toepassing:
Troost u – u heeft krachten achtergelaten
Die voor u zullen werken; lucht, aarde, en hemel.
Er is geen windvlaag die u zal vergeten;
U heeft grote bondgenoten.
Uw vrienden zijn vreugde, strijd,
En liefde, en de onoverwinnelijke geest van de mens!11. William Wordsworth, To Toussaint L’Ouverture, 1803.
Met de komst van de theosofie heeft de messias-manie zeker zijn tijd gehad, en er zal een einde aan komen. Want als ze één ding heel duidelijk onderwijst, of heeft onderwezen, dan is het dat de ‘eersten de laatsten, en de laatsten de eersten zullen zijn’. En met echte spirituele groei, en echte verlichting, groeit het vermogen van de theosoof om werkelijk vriendschap te sluiten met zijn medemensen en ze te helpen, terwijl hij de meest bescheiden, de zwijgzaamste, de meest beschermde onder de mensen wordt.
Mensen die in zekere zin verlossers van hun ras waren, hebben bestaan en zullen bestaan. Zelden is er een bekend geweest. Zeldzaam zijn de gevallen waarin het gunstig of mogelijk is geweest om als zodanig bekend te staan. Daarom zullen alleen dwazen binnenstormen ‘waar engelen zich niet durven te begeven’.
– Spectator