HOOFDSTUK 32
VANUIT HET ONZICHTBARE NAAR HET ZICHTBARE. VANUIT HET ZICHTBARE NAAR HET ONZICHTBARE. HET MAGNUM OPUS.
5. Dit (heelal) bestond in de vorm van duisternis, onopgemerkt, zonder onderscheidende kenmerken, onbereikbaar voor de rede, onkenbaar, als het ware volkomen in diepe slaap verzonken.
6. Toen verscheen met onweerstaanbare (scheppende) kracht het goddelijke zelfbestaande (Svayambhu, zelf), niet waarneembaar, (maar) die dit (alles), de grote elementen en het overige, waarneembaar maakte en de duisternis verdreef.
. . .
19. Maar aan de uiterst kleine lichaam(-vormende) deeltjes van deze zeven heel machtige purusha’s ontspringt deze (wereld), het vergankelijke uit het onvergankelijke.
20. Van deze verkrijgt elk volgend (element) de eigenschappen van het voorafgaande, en elk ervan wordt geacht zoveel eigenschappen te bezitten als door de plaats (in de reeks) wordt aangegeven.
21. Maar in het begin wees hij aan alle (geschapen wezens) hun verschillende namen, taken en posities toe, precies overeenkomstig de woorden van de Veda.
22. Hij, de Heer, schiep tevens de klasse van goden die met leven zijn begiftigd en van wie de aard handelen is; en de subtiele klasse van de sadhya’s en het eeuwige offer.
. . .
51. Toen hij van wie de macht onbegrijpelijk is aldus het heelal en mij had voortgebracht, verdween hij in zichzelf terwijl hij telkens de ene periode verving door de andere.
52. Wanneer dit goddelijke wezen waakt is deze wereld in beweging; wanneer hij rustig sluimert dan slaapt het heelal in.
53. Maar wanneer hij rust in kalme slaap zien de lichamelijke wezens, van wie de aard handelen is, af van hun handelingen en wordt hun denken inert.
54. Wanneer zij allen tegelijk door die grote ziel worden opgeslorpt dan sluimert hij, die de ziel van alle wezens is, zacht, vrij van alle zorg en activiteit.
. . .
57. Zo, door (afwisselend) te waken en te sluimeren, laat hij, de onvergankelijke, deze hele beweeglijke en onbeweeglijke (schepping) onophoudelijk herleven en te gronde gaan.
– De wetten van Manu (naar vert. in The Sacred Books of the East, Deel xxv)
Een vooruitziende hoop en een verlichtende vrede wonen in het hart van alle trouwe leerlingen; althans voor hen die hebben leren inzien dat zich achter het masker van de zichtbare dingen een luister van leven en bewustzijn bevindt, die ze slechts hoeven te grijpen; en ook dat het geheel van henzelf afhangt in hoeverre ze op het pad zullen vorderen dat steeds omhoog en voorwaarts gaat langs de lichtende boog, waarlangs wij ons, als ras, sinds het midden van het vierde wortelras hebben voortbewogen en nu nog steeds voortbewegen.
Het ene grote doel van de studies en inwijdingsceremoniën van de mysteriescholen uit de oudheid was om in iedere kandidaat of initiant zijn onsterfelijke natuur, dat deel van hem dat behoort tot, of liever de vrucht is van de innerlijke monade, tevoorschijn te brengen; dat wat hem in feite tot een bewust deel van de buddhische hiërarchie, de hië rarchie van mededogen, maakt. Het verenigen van de persoonlijke mens met deze hogere beginselen van zijn eigen natuur brengt de levende Christus of de volkomen ontwaakte, de Boeddha genoemd, voort. Zoals gezegd was het doel van inwijding niet alleen om de mens bewust te maken van dit hogere leven in hem, van deze innerlijke luister, maar ook om hem in staat te stellen zich gereed en geschikt te maken anderen over dit leven, dat hij zelf in zich voelde, te onderwijzen. Dat was het voornaamste doel en streven van alle mysteriescholen in de hele wereld, hoezeer ze formeel en in de woorden waarin ze hun gedachten kleedden ook verschilden. Met andere woorden, het ging erom van iedere initiant of kandidaat een levende volgeling en een voorbeeld van de stille wachter te maken.
Zoals is verklaard, zijn er vele stille wachters. De stille wachter is in feite de hiërarch of de hoogste hiërarchische chef van een bepaalde hiërarchie van de talloze hiërarchieën in de kosmos; degene over wie H.P. Blavatsky in De Geheime Leer op zo inspirerende wijze spreekt, is het hoofd van de dhyani-boeddha’s die over deze vierde ronde op deze planeet heerst.
Het is in dit verband misschien vreemd hiernaar te verwijzen en toch lijkt het me nodig over de verschillende uitzonderlijke pseudo-filosofische, pseudo-wetenschappelijke en pseudo-religieuze ideeën te spreken, die tegenwoordig overal in de wereld worden verspreid.
Veel leringen van de theosofie zijn nu heel vertrouwd en worden gewaardeerd, maar werden door velen in de wereld aanvankelijk niet gemakkelijk aanvaard, omdat men ze niet kende en omdat ze botsten met de vooroordelen – religieuze, wetenschappelijke en andere – die de mensen in die tijd hadden.
Hoeveel mensen waren er niet die bezwaar maakten tegen de leer van reïncarnatie, toen die voor het eerst werd verkondigd! Wat heeft iemand eens tegen mij gezegd: ‘Ik wil niet als een paard worden herboren; ik wil niet als een vlo worden wedergeboren; ik ben een mens!’ Het ging hier kennelijk niet om een bezwaar tegen de leer van reïncarnatie, die zo’n metempsychose in het geheel niet onderwijst; het bezwaar gold zijn eigen vooroordelen en dat wist hij niet.
Hetzelfde is het geval met enkele leringen die op onze bijeenkomsten moeten worden uitgelegd en uitgewerkt. Ik zeg niet dat deze leringen door ons verkeerd worden begrepen; maar ze kunnen bij anderen op bezwaren stuiten; de grondgedachten of grondslagen ervan kunnen in het begin verkeerd worden begrepen en diegenen die bezwaar maken, nemen misschien niet de tijd om erover na te denken en inzicht erin te krijgen. Laten we intussen bedenken dat het voor elke leerling een absolute noodzaak en een vereiste is met kracht gebruik te maken van zijn intuïtieve en verstandelijke vermogens. Wij nemen niets in blind vertrouwen aan; maar al is dat zo, het is anderzijds ook onze plicht de geestelijke en meditatieve vermogens in ons wezen, in het onsterfelijke deel van onze natuur, aan te kweken.
Laten we nu het onderwerp bestuderen dat we op de vorige bijeenkomst tijdelijk hebben verlaten – goden, monaden en atomen en hun respectieve taak bij het vormen van een wereld, het vormen van een kosmos en het vormen van de mens. Wij doelen hier niet alleen op zijn lichaam van vlees, want deze edele leer omvat ook het waarom en het hoe en inderdaad het wanneer van zijn afdaling door de geestelijke sferen naar de geïncarneerde toestand en zijn existenties in die sferen. Laten we eerst een passage lezen uit De Geheime Leer (2:301):
De leer zegt dat het enige verschil tussen bezielde en onbezielde voorwerpen op aarde, tussen een dierlijke en een menselijke vorm, eruit bestaat dat in sommige de verschillende ‘vuren’ niet en in andere wèl werkzaam zijn. De levensvuren zijn in alle dingen en in geen atoom ontbreken ze. Maar in geen enkel dier zijn de drie hogere beginselen ontwaakt; ze zijn er eenvoudig als mogelijkheid, slapend, en bestaan dus niet. En de dierlijke vormen van de mensen zouden tot op deze dag nog zo zijn, als ze in de toestand waren gelaten waarin ze uit de lichamen van hun voorouders kwamen, van wie ze de schaduwen waren, om slechts door de vermogens en de krachten die aanwezig zijn in de stof, te groeien en zich te ontplooien.
Vanuit het onzichtbare naar het zichtbare, uit de diepten van de innerlijke ruimte zendt de levensgolf, als de tijd aanbreekt, haar stromen uit naar de uiterlijke en de buitenste sferen en maakt voor zichzelf terwijl ze voortgaat, schept voor zichzelf, door middel van de wezens die deze golf vertegenwoordigen, haar eigen gewaden die in kosmische zin haar gebieden, haar werelden zijn. Deze verschillende stadia van evolutie of voortgang zijn zoals eerder gezegd, (1) de goden, en hun gewaden zijn (2) de monaden, en hun gewaden zijn (3) de zielen, hun gewaden zijn (4) de atomen en de gewaden daarvan zijn (5) de lichamen. Pas deze volgorde toe op werelden en de leer is juist. Pas deze volgorde toe op de mens en de leer is juist. Pas deze volgorde toe op het elementalen-, delfstoffen-, planten-, dieren- en mensenrijk van deze aarde en de leer is naar analogie eveneens juist. Stap voor stap, graad na graad projecteert de voortgaande levensgolf in elk stadium, zendt ze uit zichzelf in elk stadium, ontelbare entiteiten, die lager zijn dan ze zelf is, die haar voertuigen vormen, die we ook haar gewaden, haar lichamen of haar gebieden en haar werelden kunnen noemen. Elke god uit de grote menigte brengt bijvoorbeeld uit zijn eigen wezen grote aantallen monaden voort; elke monade brengt uit zichzelf menigten zielen voort, elke ziel brengt vanuit zichzelf menigten atomen voort en deze hullen zich in voertuigen van stof of lichamen en alle doorlopen hun lange evolutionaire weg. Wanneer het laagste punt van de grote levensronde is bereikt, begint de opwaartse cyclus: dan trekken de vitale levenskrachten zich opnieuw naar binnen terug, de menigten wezens trekken zich samen, omhoog en naar binnen; het zichtbare verdwijnt geleidelijk in het onzichtbare, verrijkt met de groei en de ervaringen die tijdens de reis door elk individueel wezen zijn opgedaan. Elk is in zijn evolutie één gebied hoger geklommen; elk is een aantal mijlpalen op het pad gevorderd, en tenslotte treedt de levensgolf de godheid weer binnen waaruit ze te voorschijn kwam, maar in alle opzichten edeler en hoger. Ze begon haar lange evolutionaire weg na haar even lange pralayische slaap, gehoor gevend aan de karmische impulsen die haar voor een nieuwe levensperiode wekten; en nu ze deze heeft voltooid, is ze opnieuw gereed om uit te gaan en een nieuw manvantara te vormen, en daartoe ontwikkelt ze van binnenuit nieuwe gebieden, nieuwe elementen, nieuwe beginselen, nieuwe menigten wezens zoals ze tevoren deed, maar nu komen er edeler, steeds nieuwe tevoorschijn die hoger en hoger groeien en in grootsheid en macht toenemen. Dat is een alge mene schets van de evolutiegang.
U kent het oude gezegde: ‘Zo boven, zo beneden’. Dat gezegde komt voor in een oude tekst die zou zijn gegrift in een tafel van smaragd; volgens de legende werd ze de ‘smaragden tafel van Hermes’ genoemd en berust ze ongetwijfeld op een van de oude Hermetische leringen. Ik citeer de eerste paar regels hiervan:
Waar, zonder twijfel, inderdaad waar; dat wat boven is, is als dat wat beneden is en dat wat beneden is, is als wat boven is, bij het verrichten van de wonderen van de kosmos. Zoals alle dingen uit het [oorspronkelijke] éne zijn, door tussenkomst van het Ene [de logos – dat wil zeggen de menigte dhyan-chohans], zo ontstonden alle dingen uit dit Ene ding door te evolueren . . .
En dat ‘ene ding’ is de top van een hiërarchie, de godheid waarover al is gesproken toen er een algemene schets van het evolutieproces werd gegeven.
Wanneer wij ons tot het geloof van Zarathustra wenden, treffen we de volgende verzen aan in een heel oud boek (waaraan geleerden om redenen die henzelf het best bekend zijn tegenwoordig een late datering proberen toe te kennen, maar dat ongetwijfeld heel archaïsche gedachten bevat), De Desatir geheten, in het hoofdstuk getiteld ‘Het boek van Shet de Profeet Zirtusht’, waarin Zirtusht een van de vormen is van de naam die in onze taal naar Grieks-Latijnse vorm Zarathustra luidt:
29. Weet, o mijn vriend! dat de essentie van het zelfbestaande één is, zonder grenzen of beperkingen.
30. Het zijn is als licht; en licht wordt zichtbaar. [Let hier op!]
35. Wat er ook op aarde is, is de weerspiegeling en de schaduw van iets dat in de [geestelijke] wereldsfeer is.
36. Zolang dat luisterrijke iets in zijn oorspronkelijke toestand blijft, is het ook goed met zijn schaduw.
37. Wanneer dat luisterrijke ding zich van zijn schaduw verwijdert, komt het leven op een afstand te staan.
38. Nogmaals, dat licht [dat luisterrijke ding] is de schaduw van iets dat nog luisterrijker is dan hetzelf is [hier ziet u de leer van de hiërarchieën];
39. En zo voort tot aan mij, die het licht der lichten is [het hoofd van de hiërarchie].
Waarschijnlijk is bij ieder die nadenkt de gedachte opgekomen dat, als de mens in zich een bijna goddelijke monade heeft en er in die goddelijke monade een godheid, een god, zetelt, het vreemd is dat ons besef van deze eenheid met het goddelijke via deze monadische schakel niet sterker in ons leeft dan nu het geval is. De christenen spreken van hun beschermengel evenals de islamieten; andere volken, zoals de Grieken, spraken evenals Socrates over de daimon, het beschermende zelf; maar hoe komt het dat ons geweten niet sterker is en niet duidelijker zijn stem laat horen dan het geval is? Hoe komt het dat we innerlijk moeten werken en worstelen om deze innerlijke verlichting bewust te verwerven die zelfs volgens de christelijke leringen ‘met geweld’ moet worden genomen? Is de reden niet deze? De mens is samengesteld; hij is een gecompliceerd, een samengesteld wezen en leeft op verschillende gebieden, en deze gebieden zijn de zeven elementen van de natuur; en de zeven elementen van de natuur zijn haar zeven beginselen, en de zeven beginselen van de mens kunnen ook zijn zeven elementen worden genoemd.
De monade leeft in haar eigen wereld, in haar eigen logoïsche activiteit, en is volop actief in haar bijna goddelijke of halfgoddelijke vermogens, veel zelfbewuster op haar eigen gebied dan u of ik op ons gebied van bewustzijn. Hetzelfde geldt voor de god in ons, die in de monade zetelt.
Verder zult u zich herinneren dat we, toen we de leer van de stille wachter bespraken, erop hebben gewezen dat die berustte op het feit van het vele en het ene: dat de mens en het heelal respectievelijk zowel vele als één zijn, vele in de lagere en één in de hogere natuur. Let op het volgende: ons bewustzijn is niet hoger dan het is omdat wij (elk van ons) een persoon zijn; en de grote taak, het magnum opus van het leven, is deze persoon, dit persoonlijke zelf, deze persoonlijke ziel te verheffen tot de onpersoonlijkheid en de individualiteit van de monade. Dit is in het kort het antwoord op de hierboven gestelde vraag. Het doel van alle inwijdingsceremoniën – om het antwoord in een andere vorm te gieten, het oogmerk van alle inwijdingsleringen van de oude mysteriescholen – was het oproepen van het hogere zelf, van dit innerlijke wezen; en het is mogelijk dit te doen. Een sterke en ontembare wilskracht is het eerste vereiste. Reinheid van leven is het tweede, vooral mentale reinheid. En volstrekte trouw en toewijding aan de leringen van de esoterische wijsheid en aan de leraar is het derde; en deze drie beginselen van leven en gedrag vormen de ware rajayoga; en deze ‘koninklijke eenwording’ is de eenwording met de god in ons, ons goddelijke zelf. Wanneer deze eenwording plaatsvindt, gebeurt er wat de Grieken in hun oude mysteriën theopneustie noemden, waarbij de onpersoonlijke essentie in het persoonlijke wordt geblazen.
Maar aan dit stadium of deze graad van inwijding, het tweede of intermediaire stadium, ging de eerste van deze inwijdingen vooraf, de daadwerkelijke ontmoeting van aangezicht tot aangezicht met de inner lijke god, uw eigen hogere egozelf; en deze graad werd theofanie genoemd, een samengesteld Grieks woord dat het ‘verschijnen van een god’ betekent – namelijk van die god die in u is, uw eigen innerlijke zelf. Wanneer vervolgens de beide voorgaande eenwordingen tot stand waren gebracht, wanneer de hoge graden van theopneustie en theofanie waren bereikt, kwam er een derde en laatste stadium, dat de Grieken theopathie noemden, een samengesteld Grieks woord dat ‘het lijden van een god’, ‘het dulden van een god’ betekent – wat later uitvoeriger zal worden toegelicht. Zo’n ingewijde werd zelfs tijdens het leven een geëvolueerde christos of zoals de boeddhisten het noemen een ontwaakte, een boeddha, door zich open te stellen voor de levende buddhische entiteit in de mens; dit is het laatste stadium van menselijke kennis dat op deze aarde in deze ronde, de vierde, mogelijk is. Maar heel weinigen bereiken dit hoogste stadium van geïncarneerde wijsheid! Zo iemand was de Heer Boeddha, Gautama Sakyamuni, Prins van Kapilavastu. Hij is het, zo wordt ons gezegd, die nu als nirmanakaya de top (of stille wachter) vormt van de hiërarchie van wijzen die de grote broederschap vormen en die onder hen woont, die onzichtbaar is voor hen die van lagere graad zijn en zichtbaar voor hen die van hogere graad zijn, in wat de boeddhisten van het noorden het heilige land Shambhala noemen, die geheimzinnige plek die ten noorden van de Himalaya ligt en niet zover van wat de Gobi- of Shamowoestijn wordt genoemd. En dat verbazingwekkende iets, die wonderbare entiteit, dat wonderlijke wezen dat in H.P. Blavatsky was en door haar werkte kwam uit Shambhala – kwam uit deze hiërarchie. Ik heb het hier niet alleen over de vrouw, over het stoffelijk lichaam; nee, zelfs niet over de persoonlijkheid die in Rusland is geboren, maar over dat wonderlijke wezen dat in dat lichaam incar neerde en dat een deel van ‘haarzelf’ daar achterliet en dat psychisch gekortwiekt de wereld inging en in dit opzicht gehoorzaamde aan een archaïsche wet, waardoor er zoveel onbegrip over haar ontstond. Deze entiteit deed haar werk in de wereld op het juiste cyclische tijdstip voor haar verschijnen onder de mensen: het begin van een nieuwe Messiaanse cyclus.
U kent de waarschuwing die in de christelijke evangeliën voor ‘valse christussen’ wordt gegeven: in Mattheüs 24:23-25 en in Marcus 13:21-23. Ze zijn wat betreft strekking en bewoording bijna gelijk en zijn blijkbaar beide – Marcus en Mattheüs – overgenomen uit een ouder, een vroeger christelijk evangelie, mogelijk uit het zogenaamde evangelie ‘van de Hebreeën’, waarvan de geleerden weten dat het heeft bestaan, maar dat zij nog nooit hebben gevonden. Hoe dan ook, de schrijver van bovengenoemde waarschuwing sprak de waarheid toen hij met de aan Jezus toegeschreven woorden zei: ‘Velen zullen na mij komen, die valse christussen onderwijzen, die zullen proberen u op een dwaalspoor te brengen, en zeggen ‘Ziet, hier is hij!’ en ‘Ziet, daar is hij!’ Gelooft het niet.’ Deze woorden zijn niet uitsluitend op het christendom van toepassing: het gaat ons om de waarschuwing tegen bedrog. Die woorden zouden evengoed kunnen slaan op joden, hindoes, boeddhisten, de vroegere bewoners van Amerika, Skandinaviërs, op elk volk waar ook ter wereld, want de waarschuwing zou voor allen kunnen gelden. Waarom? Omdat er inderdaad cyclische crises of perioden zijn, waarin echte ‘verlossers’ van de mens verschijnen en ook ‘valse profeten’ en ‘valse christussen’. Ze komen altijd als de tijd daarvoor rijp is. Na elke periode van 2.160 jaar, de duur van een Messiaanse cyclus, komt er een wederopleving van geestelijk geloof in de wereld in tijden van materiële groei en geestelijk verval; in die tijden die Plato de onvruchtbare perioden noemt, ‘komt’ er een boodschapper uit Shambhala die zijn leer aan de mensen schenkt en haar grondvest en dan weer heengaat. En onmiddellijk zijn er nabootsers of misschien valse discipelen, mensen die zichzelf op de voorgrond willen plaatsen, die zijn misleid, of misschien zelfs die door hun vooroordelen en door de zwakheden van hun eigen menselijk gemoed op een dwaalspoor zijn gebracht – laten we het zo vriendelijk mogelijk zeggen – die sekten gaan vormen, ‘valse christussen’ beginnen te prediken en een beroep doen op de zucht naar wonderen van de mensen. Een nieuwe sekte is geboren die of weer wegkwijnt of een lange tijd blijft voortleven en de wereld staat weer een aantal eeuwen onder priesterheerschappij en het gezag van een mensenhiërarchie, totdat de mens zich door zijn eigen geestelijke en mentale kracht opnieuw bevrijdt; en na veel beroering en zielenleed komt er een nieuw echt licht, een nieuwe ware christos, een nieuw licht van de hiërarchie van mededogen. Hij doet op dezelfde manier een beroep op de geestelijke innerlijke vuren van de mens als in het verleden door de geestelijke dhyani’s werd gedaan, toen deze voornamelijk in het derde wortelras op deze planeet in deze ronde als manasaputra’s incarneerden en ons daardoor eonen van dierlijk bestaan en onbeschrijflijke degradatie en ontelbare lichtloze eeuwen van om zwer vingen hebben bespaard.
Zo is de situatie. We moeten of de ‘rechterhand’, of de ‘linker’ volgen, zoals de oude boeddhisten zeiden. ‘De schakel onverbroken houden’ betekent dat we het pad van de rechterhand volgen. De keus is aan ieder van ons als individu. Niemand anders kan voor ons kiezen. Het enige wat de leraar kan doen is opwekken en onderwijzen. Ieder van ons heeft zijn geweten dat hij moet volgen en waarin geen enkele inmenging ooit wordt geduld. Maar wees er wel zeker van dat het pad dat u kiest het pad van het geweten en wijsheid is. Wees er zeker van dat u niet langs het pad van de linkerhand wordt gevoerd door allerlei listen en valstrikken.
Dit zijn oude en afgezaagde gezegden, maar ze zijn nog altijd van toepassing. Hun waarheid wordt niet verzwakt door het feit dat we allen ermee vertrouwd zijn.
Op de volgende bijeenkomst moeten we meer gericht gaan bestuderen hoe de levensgolf tot belichaming komt en haar eigen voertuigen maakt door ontelbare lagere wezens uit zichzelf te projecteren – ze uit haar eigen brandpunt van levenskracht te voorschijn te brengen – en ze uit te zenden zoals de mens zijn gedachten uitzendt; en op latere bijeenkomsten laten we dan zien hoe de levensgolf zich langs de schaduwboog omlaag begeeft naar steeds grovere manifestatie, totdat de kritische periode wordt bereikt en de opgaande cyclus van de lichtende boog begint. We moeten uitvoeriger naar de oude Griekse en Romeinse filosofische school, de stoïcijnse, verwijzen en aantonen dat hun leringen over de evolutie van de elementen – die elkaar omlaag in manifestatie opvolgen en aan elkaar vormgeven – juist waren. Want deze leer geeft een goed inzicht in de manier waarop de kosmos is gebouwd en de wijze waarop de mens is gebouwd en het hoe en het waarom van zijn evolutie en waarom hij hier nu op aarde is en niet ergens anders, hetzij verder dan wel minder vergevorderd op het pad.
Dit zijn allemaal zaken die rechtstreeks verband houden met het wetenschappelijke onderzoek van deze tijd, want de vindingen van de moderne wetenschap betekenen een grote stap vooruit en vroeg of laat zal ze leiding nodig hebben of anders zal ook zij het pad van de linkerhand inslaan. H.P. Blavatsky heeft ons duidelijk gezegd dat de theosofische beweging het kanaal is waardoor het licht zal komen dat de wereld zal verlichten en dat de mens zal leiden bij zijn schreden op het pad langs de lichtende boog; en het is onze plicht dit edele werk met al onze kracht te steunen. En als we onze eigen filosofie niet naar behoren en op juiste wijze begrijpen en anderen niet tegemoet kunnen treden om op een overtuigende manier met hen te spreken, schieten we in onze plicht tekort. Maar diegenen onder ons, die een ontembare wilskracht bezitten en de innerlijke christos in zich hebben doen ontwaken, al is het maar in zo geringe mate dat we iets van dat schitterende licht in ons kunnen zien, dat ons hoop voor de toekomst en blijvende vrede verschaft; diegenen onder ons die dit hebben ervaren, al is het in geringe mate, zullen beseffen dat daarin en nergens anders op aarde of in enige andere zichtbare of onzichtbare sfeer het pad, het aloude pad, het smalle oude pad ligt waarover in de Upanishads wordt gesproken en dat leidt naar het hart van het heelal.